Сүүлийн жилүүдэд Монголын нийгэмд гэр бүл төлөвлөлттэй холбоотой асуудал хурцаар илэрч байна. Хуримын өмнө гэр бүл төлөвлөөгүй, бэлэн бус нөхцөлд хүүхэдтэй болж, хоёр тийш болдог амьдрал ихэссэн нь эцэг эхчүүд, хүүхдүүд, багш нарын амьдралд олон сорилт авчирчээ. Тэр ч байтугай, гэр бүлийн тогтвортой бус нөхцөл нь хүчирхийлэл, үл зохицох харилцаа, хүүхдийн буруу хүмүүжил зэрэг сөрөг үр дагаврыг бий болгож байна.

Ийм нөхцөлд эцэг эх болох нь зөвхөн хайраар хангалттай бус, нийгэмд амьдрах ур чадвар, хүүхэд хүмүүжүүлэх мэдлэгтэй байхыг шаардаж байна. Үүнийг эцэг эх болохын өмнөх боловсрол эзэмших дайны бэлтгэл гэж хэлж болно. 

1. Гэр бүл төлөвлөлтийн мэдлэг

Эцэг эх болохоосоо өмнө хүүхэдтэй болох нас, сэтгэлзүйн бэлтгэл, санхүүгийн боломжоо үнэлж сурах нь чухал. Гэр бүл төлөвлөлтийн боловсрол нь хүүхдийн амьдралын эхний таван жилд эцэг эхийн хэрхэн нөлөөлөхийг ойлгоход тусална.

2. Харилцааны ур чадвар

Хүүхэдтэй болсон хойно эцэг эхчүүд хоорондоо үл ойлголцох, маргалдах, хүчирхийлэлд өртөх эрсдэл нэмэгддэг. Харилцааны зөв хэв маяг, сэтгэл хөдлөлийг удирдах ур чадвар, асуудлыг маргалдалгүй шийдэх арга барилд суралцах нь эцэг эхийн хамгийн эхний алхам юм.

3. Хүүхэд хүмүүжүүлэх арга барил

Эцэг эхчүүдийн дунд хүүхдээ дураараа эрхлүүлэх, буруу аашийг нь зөвтгөх, хэрэлдэж маргалдах явдал ихэссэн. Энэ нь хүүхдийн сэтгэл зүй, сурлагад шууд нөлөөлдөг. Тиймээс хүүхэд хүмүүжүүлэх үндсэн зарчим, насны онцлог, зөв эерэг сургалтын арга барилыг судлах нь зайлшгүй шаардлагатай.

4. Нийгэмд зохицох чадвар

Хүүхэдтэй эцэг эхчүүд ганцаараа амьдрах нөхцөлд нийгмийн дэмжлэг, боловсрол, эрхзүйн мэдлэггүй бол амархан дарамтад ордог. Иймд нийгмийн дэмжлэгийг хэрхэн ашиглах, багш, сургууль, эмч, нийгмийн ажилтантай зөв харилцах чадвар эзэмших нь чухал.

5. Өөрийгөө хөгжүүлэх мэдлэг

Эцэг эх болох нь зөвхөн хүүхдээ хүмүүжүүлэх биш, өөрийгөө хөгжүүлэх боломж ч мөн. Сэтгэлзүй, санхүү, эрүүл мэндийн мэдлэгээ бэхжүүлснээр гэр бүлд тогтвортой орчин бүрдүүлэх боломж нэмэгддэг.

1. Гэрлэлт цуцлалтын хувь (100 гэрлэлтэд)

   • “Монгол дахь гэр бүл, гэрлэлт” судалгаагаар 1970 онд 100 гэрлэлтэд ногдох гэрлэлтийн цуцлалт (divorce) дүн 4.4% байсан бол 2011 онд 27% хүртэл өссөн.

   • Мөн ижил судалгаанд 2021 оны байдлаар гэрлэлтээ цуцлуулсан хосуудын 65.2% нь 10 эсвэл түүнээс дээш жил хамт амьдарсан байсан гэсэн тоо байна.

2. Ганц эцэг / эхийн өрхүүд

   • Xinhua-ийн мэдээллээр Монголд “ганц бие”  өрхийн тоо ихсээд байна: найман өрх тутмын нэг нь ганц бие эцэг‑эхийн өрх.

   • Уг мэдээллээр ойролцоогоор 80,000 ганц бие эхтэй, 20,000 гаруй ганц бие аавтай өрх байгаа гэж дурддаг.

3. Хүчирхийлэл, салалтад нөлөөлөх хүчин зүйлс

   UB Post‑ын нэг нийтлэлд салалтын шалтгаануудын дунд: санхүүгийн асуудал, ажилгүйдэл, архидалт, дотоод харилцааны муу байдал, хүчирхийлэл зэрэг гол хүчин зүйлс гэж нэрлэсэн байна.

4. Салалт ба сэтгэл зүйн нөлөө

   • The Diplomat сонин “Divorce and Depression: Mongolia’s New Social Dilemma” нийтлэлд дурдсанаар, 2020-2023 оны хооронд салалтын тоо нэмэгдэж байгааг тайлбарласан байна  2020 онд 3,316 салалт бүртгэгдсэн бол 2023 онд 4,776 болтлоо өссөн.

   •  Мөн тэнд “гэр бүлийн салалт хүүхдийн сэтгэл зүйн болон зан үйлийн бэрхшээлүүдтэй их холбоотой” гэсэн судалгаа дурддаг.

• Хүүхдээ хэт эрхэлүүлэхгүй, тогтсон дүрэм журмыг ойлгуулж өсгөх нь амьдралд бие даан амьдрах чадварыг хөгжүүлнэ.
• Хүүхэдтэйгээ тогтмол ярилцаж, зөв ба бурууг нь тайлбарлан ойлгуулах нь ирээдүйд зөв шийдвэр гаргах чадвартай хүн болгон төлөвшүүлэхэд тусална.
• Эцэг эх өөрсдийн ааш зан, үйлдлээрээ хүүхдэд үлгэрлэх нь хүмүүжлийн хамгийн хүчтэй арга юм.
• Хүүхэдтэйгээ хамт цагийг өнгөрөөх, соёл, ёс заншил, нийгмийн үнэ цэнийг зааж сургах нь тэдний ирээдүйг хамгаалж буй чухал алхам болно.

​​​​​​​

Хүүхэд хүмүүжлийн гол нас болон Бие хүн болж төлөвших үе...

1. Хүмүүжлийг эхлүүлэх нас

• Хүмүүжил бол наснаас хамааралтай бөгөөд ерөнхийдөө хоёрхон наснаас эхлэн бага багаар олгож эхлэх нь зөв гэж үздэг.

• 0–3 нас: Хүүхэд эхийн халамж, хайр, аюулгүй орчинд өсч байх үе. Энэ үед эцэг эхийн харилцаа, эелдэг байдал, ойлголт нь хүүхдийн үндсэн хүмүүжлийн суурь болдог.

• 3–6 нас: Хүүхэд эцэг эхийн дүрэм, зөв ба бурууг ялгаж сурах нас. Энэ үед “өглөө тоглох, хүндэтгэлтэй харилцах” гэх мэт энгийн дүрмийг сургаж эхэлдэг.

• 6–12 нас: Сургуульд явж бусадтай харилцах нас. Нийгмийн дүрэм, хамтын ажиллагаа, шударга ёс, хариуцлага зэрэг ойлголтыг бэхжүүлнэ.

• 12–18 нас: Өөрөө бодож шийдвэр гаргах, үнэ цэнэтэй харилцаа, аливааг шүүн тунгаах чадварыг хөгжүүлэх нас. Энэ наснаас хүүхдэд эцэг эх зөвлөх, дэмжих, чөлөөтэй зөвшилцөх хэлбэрээр хүмүүжлийг үргэлжлүүлнэ.

2. Хүүхэд бие хүн болж өөрийгөө авч явах нас

• Өөрөө өөрийгөө авч явах чадвар буюу бие хүн болох үе тодорхой насанд шууд тохирдоггүй, хувь хүн бүрт өөр байдаг.

• Ерөнхийдөө:

  • 12–15 нас: Эхний бие даах чадвар хөгжиж эхэлдэг. Бага багаар шийдвэр гаргах боломж олгох хэрэгтэй.

  • 16–18 нас: Хамгийн гол бие даах чадвар, нийгмийн харилцаанд оролцох чадвар, хариуцлага бэхжиж эхэлдэг.

  • 18 наснаас дээш: Олон улсын болон Монголын хуулийн хувьд насанд хүрсэн гэж үздэг. Энэ наснаас хүүхэд албан ёсоор өөрөө шийдвэр гаргах, амьдралаа зохицуулах эрхтэй болдог.

     Монголын нийгэмд гэр бүлийн тогтвортой байдал, хүүхдийн сайн сайхныг хамгаалах үндсэн арга нь эцэг эхийн боловсрол, ур чадварыг бэхжүүлэхэд оршиж байна. Эцэг эх болох нь зөвхөн хайраар бус, бэлтгэл, мэдлэг, ур чадварын үргэлжилсэн “бүрэн боловсрол эзэмших дайны бэлтгэл” шаарддаг үйл явц юм. Тиймээс гэр бүл төлөвлөлт, хүүхэд хүмүүжүүлэх мэдлэг, харилцааны ур чадвар, нийгмийн зохицох чадварыг эзэмших нь өнөөдрийн эцэг эхчүүдийн зайлшгүй шаардлага билээ.