Жижиг дунд бизнесүүдийг “амьсгааг таслах” татварын бодлогын гор

    Монгол Улсын эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүч нь хэдэн том корпораци бус, харин өдрөөс өдөрт амьдралаа авч явах гэж зүтгэдэг жижиг дунд бизнесүүд (ЖДҮ) билээ. Гэвч өнөөдөр төрийн сан гэнэт хоосорч, гүйлгээ зогссон гэх мэдээлэл олон нийтийн анхаарлыг татаж эхэллээ. Шалтгааны цаана нэг л хатуу үнэн бий. ААН-үүд болон иргэд татвараа төлөх боломжгүй хэмжээнд хүрсэн.  Энэ байдал ганц өдрийн асуудал бус, олон жил хуримтлагдсан бодлогын алдааны үр дүн юм.

ТАТВАРЫН ДАРАМТ ЯАГААД ЭНЭ ХЭМЖЭЭНД ХҮРЭВ...

1. Орлогогүй үед ногдуулдаг өндөр татвар

ЖДҮ-ийн борлуулалт унасан, ажлын байр хадгалах гэж зүтгэж байгаа үед хүртэл:

• НДШ

• ХХОАТ

• ААНОАТ

• Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ)
  гэх мэт татварууд тасралтгүй ногдуулсаар ирсэн.

Орлого багассан ч татвар буураагүй. Амьсгаа давчидсан ААН-д төр “амжиж мөнгөө тушаа” гэх мэтээр шахалт үзүүлсээр ирсэн нь бодит шалтгаан.

2. Шинэчилдэггүй, зөвлөлддөггүй, харилцдаггүй тогтолцоо

ЖДҮ–ийн бодит байдалд нийцсэн бодлого боловсруулахын оронд:

• татварын хувь хэмжээг нэмэх,

• торгууль, алдангийг өсгөх,

• тайлангийн дарамт нэмэх
  зэрэгийн аргаар төсвөө нөхөхийг хүсдэг төрийн хялбар арга сүүлийн жилүүдэд давамгайлсан.

Үр дүнд нь татвараа төлөх боломжгүй зээлэнд баригдсан, эргэлтийн хөрөнгөгүй ААН-үүд олширсон.

3. Татварын бодлогын тогтворгүй байдал

Жил болгон татварын журам өөрчлөгдөж, ААН-үүд хэзээ, ямар нөхцөлд, ямар хэмжээгээр татвар нэмэгдэхийг тааварлах боломжгүй болсон. Энэ нь:

• хөрөнгө оруулалтыг гацааж,

• зардлын төлөвлөлтийг сүйрүүлж,

• бизнесийн итгэлийг алдагдуулсан.

Итгэлгүй орчинд бизнес хөгжинө гэж үгүй.

4. Дэмжлэг үзүүлэхийн оронд хянах, шалгах нь давамгай

ЖДҮ-үүд “төрийн дэмжлэг” авна гэж найдахаа больсон. Учир нь:

• Хяналт шалгалт тасрахгүй,

• Нэхэмжлэл, торгууль нэмэгдэнэ,

• Дэмжлэгийн хөтөлбөрүүд бодит биш, хүртээмж муу.

Татварын орчинд “дэмжлэг биш дарамт” ноёрхох болсон нь ААН-үүдийн сэтгэл санааг бүхэлд нь буулгасан. Татвар төлөгчийг “буруутгах” биш, системийг өөрчлөх цаг ирсэн. Өнөөдөр төр татварын орлогогүйд ААН-үүдийг буруутгахаас илүүтэйгээр яагаад ААН-үүд татвар төлөх чадваргүй болтлоо муудсан бэ? гэдэг үндсэн асуултад хариулах ёстой. 

Хэрэв ЖДҮ амьсгаа авч чадахгүй бол:

• Ажлын байр цөөрнө

• Татварын орлого улам багасна

• Төсөв улам хүндэрнэ

• Эдийн засаг улам агшина

Энэ бол аль хэдийн ажиглагдаж эхэлсэн бодит аюул. 

ЭЦЭСТ НЬ...

Өнөөдөр төрийн сан хоосорч, гүйлгээ зогссон нь ААН-үүдийн “залхуурал”, “татвараас бултсан байдал” биш. Энэ бол дөрвөн жил биш, арав гаруй жилийн турш хуримтлагдсан татварын бодлогын доголдлын бодит дүн. Жижиг дунд бизнесүүд бол Монголын эдийн засгийн зүрх. Тэдний зүрх сулрахад төрийн сан хоосорч, улс орны хөдөлгөөн зогсдог нь одоо харагдаж байна. Тиймээс татварын реформ хойшлуулах бус, яаралтай хийх шаардлагатай үндэсний хэмжээний асуудал болоод байна.