Монгол Улс усаар баян улс биш. Гэвч өнөөдөр бид ундны усаа бараг үнэ цэнэгүй зүйл мэт хэрэглэж байна. Тодруулбал Ус сувгийн удирдах газрын дарга Ц.Төрхүү нэгэн хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа усны үнэ тамхинаас ч хямд байна гэв. Супермаркетын лангуун дээр 1.5 литрийн савласан ус 1,000–1,900 төгрөгөөр худалдаалагдаж байхад, нэг хайрцаг тамхи дунджаар 5,000–6,000 төгрөгийн үнэтэй байна. Өөрөөр хэлбэл, хүний амьдралд зайлшгүй хэрэгтэй ундны усны үнэ эрүүл мэндэд хортой нэг хайрцаг тамхинаас гурваас тав дахин хямд байна. Энэ бол Монгол Улсын нөөц, үнэ цэнийн бодлого хэр гажуудсаны тод жишээ юм.
БИДЭНД УСНЫ НӨӨЦ ХЭР ИХ БИЙ ВЭ?
Монгол Улсын нийт усны нөөцийн 1% хүрэхгүй хэсэг нь ундны болон ахуйн хэрэглээнд тохиромжтой цэнгэг ус юм. Дэлхийн банк, НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрийн тайланд Монгол орны усны нөөц уур амьсгалын өөрчлөлт, уул уурхайн олборлолт, хотжилт, хог хаягдал, бохир усны менежментийн алдаанаас шалтгаалан огцом багасаж байгаа гэж дүгнэжээ. Улаанбаатар хотын усны хэрэглээ жил бүр 3–5%-аар өсөж байгаа ч Туул голын сав газрын доорх усны нөөц нөхөн сэргэхээсээ гурав дахин хурдан хорогдож буй талаар судалгаанд дурдсан байдаг. Хөдөө орон нутагт гүний усны түвшин сүүлийн 10 жилд 2–4 метрээр буурсан гэдгийг усны шинжээчид анхааруулж байна.
ХЯМД ҮНЭ - ҮНЭГҮЙ ХЭРЭГЛЭЭ
"Хомс" нөөцийн бодит үнэ цэнийг зах зээл дээр тусгаж чаддаггүй нь Монголын бодлогын гол алдаа. Усны савлагаа, тээвэрлэлтийн өртөг нэмэгдэхийн хэрээр үнэ өсөх ёстой атал зарим үйлдвэрлэгч усыг “маркетингийн хэрэгсэл” болгон ашиглаж, бусад бүтээгдэхүүний дагалдах урамшуулал мэт худалдаалдаг.
Тамхины үнэ бол төрийн бодлогоор өсдөг татварын илэрхийлэл. Харин ундны усны үнэ бол бараг л “зах зээлийн өрсөлдөөний тоглоом”. Үр дүнд нь хэрэглэгчдийн сэтгэл зүйд ус үргэлж хямд, хязгааргүй байдаг мэт буруу ойлголт тогтож байна.
БОДЛОГЫН ЗӨРЧИЛДӨӨН...
Монгол Улсад жил бүр дунджаар 400 сая литр савласан ус борлуулагддаг бол тамхи 600 гаруй сая ширхэг хэрэглэгддэг гэсэн албан бус тооцоо бий. Төр тамхины татварыг өсгөдөг ч түүний орлогын дийлэнх нь ундны усны дэд бүтцэд бус, төсвийн ерөнхий санд шингэдэг.
Эрүүл мэндэд хортой бүтээгдэхүүн өндөр үнэтэй, татвартай байх нь зөв. Гэхдээ түүний эсрэгээр амьдралын эх үндэс болох ус хамгийн хямд бараа байх ёсгүй. Энэ бол эдийн засгийн төдийгүй ёс суртахууны асуудал юм.
ШИЙДЭЛ - БИДЭНД ҮНЭЛЭМЖИЙН БОДЛОГО ХЭРЭГТЭЙ...
-
Усны “бодит өртөг”-ийг тооцох хэрэгтэй. Савласан усны үйлдвэрүүд олборлолт, цэвэршүүлэлт, байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн зардлыг бүрэн тооцох ёстой. Байгаль орчны нөхөн сэргээх хураамжийг лицензийн түвшинд нэмэх нь зүйтэй.
-
Тамхины татварын тодорхой хэсгийг усны хангамжийн төсөлд чиглүүлэх. Эрүүл мэндийн хор уршигтай бүтээгдэхүүнээс олсон орлогоор хүн амын ундны усны хүртээмжийг сайжруулах олон улсын жишгийг нэвтрүүлэх боломжтой.
-
Иргэдийн ухамсрыг дээшлүүлэх. “Ус хямд бараа биш, хязгаартай нөөц” гэдгийг сурталчлах боловсрол, соён гэгээрлийн ажлыг өргөн хүрээнд хийх шаардлагатай.
ТОВЧХОНДОО...
Монгол Улс газар нутгаараа уудам, усныхаа нөөцөөр ядуу орон. Ундны усны үнэ тамхинаас хямд байгаа нь эдийн засгийн тооцооны төдийгүй сэтгэлгээний хямрал юм. Хэрвээ бид өнөөдрийн энэ буруу хандлагаа өөрчлөхгүй бол ирээдүйд “усан дээр амьдрах мөртлөө усгүй” болох эрсдэл бий.
Усыг ухаалаг хэрэглэе, хямд биш хязгаартай үнэ цэнэтэй эд гэж ойлгоё.
СЭТГЭГДЭЛ Үлдээх