Сүүлийн үед Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн гол тулгамдсан асуудлын нэг нь дундаж давхаргын цөөн байдал болон хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин юм. Монгол Улсын Ерөнхий сайд саяхан “Хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлж, дундаж давхаргын эзлэх хувийг 20 хувиар нэмэгдүүлнэ” гэж мэдэгдсэн нь нийгэм, эдийн засгийн өсөлтөд шинэ түлхэц өгөх стратегийн нэг алхам болж байгаа юм. Гэхдээ энэ зорилтыг бодитой хэрэгжүүлэхэд хэд хэдэн сорилттой нүүр тулгарч байна.

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН ӨНӨӨГИЙН НӨХЦӨЛ...

    Статистикийн мэдээллээр, Монгол Улсын ажиллах хүчний ойролцоогоор 60 хувь нь албан бус, богино хугацааны болон гэрээт ажлын харилцаанд ажиллаж байна. Үүнээс шалтгаалан иргэдийн орлогын тогтвортой байдал хангагдаж чадахгүй, дундаж давхарга хангалттай өсөхгүй байна. Нийгмийн судалгаагаар дундаж давхарга нь нийт хүн амын ойролцоогоор 10–15 хувийг эзэлдэг бөгөөд энэ нь бусад хөгжингүй болон хөгжиж буй орнуудтай харьцуулахад харьцангуй бага үзүүлэлт юм.

ДУНДАЖ ДАВХАРГЫГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ БОЛОМЖУУД...

1. Хөдөлмөрийн зах зээлийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх

   • Мэргэжлийн сургалт, дунд болон дээд боловсролын чанарыг сайжруулж, технологийн болон үйлчилгээний салбарт шинэ ур чадвар эзэмшүүлэх нь хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих гол арга зам юм.

   • Жишээлбэл, Солонгос улс 2000-аад оны эхээр технологийн болон үйлдвэрлэлийн сургалт, жижиг дунд бизнесийг дэмжих хөтөлбөрөөр дундаж давхаргыг богино хугацаанд тэлсэн.

2. Жижиг, дунд бизнесийг дэмжих

   • ЖДБ нь дундаж орлоготой ажлын байр бий болгох гол эх үүсвэр. Монгол Улсад жижиг, дунд бизнесийн татварын бодлого, хөнгөлөлт, санхүүгийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлснээр дундаж давхарга өсөх боломжтой.

   • Канад улс жижиг, дунд бизнесийн дэмжлэгээр орлогын тэгш байдлыг сайжруулсан туршлагатай.

3. Нийгмийн хамгаалал, ажил эрхлэлтийн дэмжлэг

   • Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, гэрээт болон албан бус ажил эрхлэлтээс хамгаалах бодлого нь дундаж давхаргыг тогтвортой өсгөхөд чухал.

   • Герман улс “Hartz IV” хөтөлбөрөөр ажлын байртай холбоотой сургалт, орлогын хамгаалалтыг зэрэг хэрэгжүүлж дундаж давхаргыг тэлсэн.

ОЛОН УЛСЫН ТУРШЛАГА:

• Сингапур: Хөдөлмөр эрхлэлтийн өндөр хувь, дунд орлоготой ажлын байр бий болгох замаар дундаж давхаргыг 50 гаруй хувьд хүргэсэн. Засгийн газар мэргэжлийн сургалт, технологийн дэмжлэгт хөрөнгө оруулсан.

• Швед: Нийгмийн хамгаалал, орлогын тэгш байдалд төвлөрч, хөдөлмөр эрхлэлтийн хөтөлбөрүүдийг дунд давхаргын өсөлтөд чиглүүлсэн.

• Өмнөд Солонгос: 1990-ээд оны хямралын дараа ажлын байр бий болгох, бизнесийг дэмжих хөтөлбөрөөр дундаж давхаргыг өргөжүүлсэн.

МОНГОЛ УЛСАД ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БОЛОХ БОЛОМЖИТ ТАКТИКУУД...

1. Мэргэжлийн сургалт, дижитал ур чадварын хөтөлбөрийг өргөжүүлэх.

2. ЖДБ-ийн татварын уян хатан бодлого, санхүүгийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх.

3. Ажлын байртай холбоотой нийгмийн хамгаалал, даатгалын системийг сайжруулах.

4. Эдийн засгийн төрөлжилтийг нэмэгдүүлж, орлогын төрөлжилтөөр дундаж давхаргыг тэлэх.

ТОВЧХОНДОО...

     Монгол Улс дундаж давхаргыг нэмэгдүүлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийг сайжруулах боломжтой ч бодлого, хэрэгжилтээ нарийн төлөвлөх шаардлагатай. Олон улсын туршлагаас харахад, дундаж давхарга нь зөвхөн орлогын өсөлтөөс бус, хөдөлмөрийн чанар, нийгмийн хамгаалал, жижиг дунд бизнесийн дэмжлэгтэй салшгүй холбоотой. Монгол Улс эдгээр бодлогыг нэгтгэн хэрэгжүүлснээр нийгмийн тогтвортой өсөлтөд шинэ түлхэц өгч, иргэдийн амьдралын чанарыг сайжруулах боломжтой.