Хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн талаар ярих бүрт нэг асуулт дахин дахин сөхөгддөг. “Хүчирхийлэлд өссөн хүүхэд заавал хүчирхийлэгч болдог уу?”

Энэ бол олон хүний ойлголт, айдас, туршлагатай холбогддог эмзэг сэдэв. Маш олон улсын судлаачид энэ талаар олон жил ажилласны үр дүнд дараах том зураглал тодорчээ. Хүчирхийлэлд өртөж өссөн хүн том болоод хүчирхийлэл үйлдэх магадлал статистикийн хувьд өсдөг. Гэхдээ “заавал хүчирхийлэгч болно” гэсэн хатуу дүрэм хэзээ ч байхгүй.

Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага (WHO), АНУ-ын Өвчний хяналт, сэргийлэлтийн төв (CDC) болон олон улсын Violence Against Children Surveys (VACS) зэрэг томоохон судалгаанууд дараах зүй тогтлыг тогтоосон

• Хүчирхийлэлд өртөж өссөн хүмүүсийн дунд эрсдэл илүү өндөр байдгийг баталсан.

• Гэхдээ хүн бүр том болоод хүчирхийлэгч болдоггүй, олонх нь эсрэгээрээ хүчирхийллийг үзэн ядагч, хамгаалагч болдог.

• Энэ харилцаа “шалтгаан–үр дагавар”-ын шууд хэлбэр биш, харин эрсдэлийн хүчин зүйл гэж үздэг.

Өөрөөр хэлбэл, хүн хүчирхийлэгч болох эсэхийг ганцхан хүчин зүйл бус гэр бүлийн орчин, боловсрол, нийгэм, хамгаалалт, сэтгэлзүйн дэмжлэг болон хувь хүний сонголт тодорхойлдог.

ТООН ДҮН ЮУГ ХЭЛЖ БАЙНА ВЭ?

Судалгаанд харилцан адилгүй тоо гардаг ч нийтлэг хандлага ижил:

• ACEs (Adverse Childhood Experiences)–ийн 3 ба түүнээс дээш төрөлд өртсөн хүмүүсийн дунд
  – насанд хүрээд гэр бүлийн хүчирхийлэлд оролцох магадлал 3–4 дахин өндөр
  – бусдад бие махбодийн хүчирхийлэл үйлдэх эрсдэл өссөн (судалгааны төрөл бүрээс шалтгаалан хувь өөр).

• VACS (Африкийн орнуудын олон улсын судалгаа):
  – хүүхэд байхдаа хүчирхийлэлд өртсөн эрэгтэйчүүдийн дунд хүчирхийлэл үйлдэх хувь 29.5%–51.5%-ийн хооронд гарч байсан.
  – “Олон төрлийн хүчирхийлэлд өртсөн → Эрсдэл илүү өндөр” гэсэн dose–response буюу градиент тогтмол ажиглагдсан.

Эдгээр тоонууд нь нийтийн ойлголтыг нэг зүйлд хүргэдэг, эрсдэл бодитоор нэмэгддэг. Гэхдээ эрсдэл нэмэгдэх = заавал хүчирхийлэгч болно гэсэн үг биш.

Сэтгэл судлал, нейро хөгжил, нийгмийн шинжлэх ухаан дор дараах тайлбарууд багтдаг:

1. Хүүхэд амьдрах орчноосоо зан үйлийн загвар авдаг. Хэрэв хүүхдийн өдөр тутмын орчин хүчирхийлэл хэвийн мэт үйлдэгддэг бол тухайн хэв маяг үлгэрлэл болж өсдөг.

2. Тогтмол айдас, дарамт нь тархины стрессийн системд нөлөөлдөг. Энэ нь сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадварт саад болж, түрэмгий зан илрэх эрсдэлтэй.

3. Хохирогч өөрөө тусламж авахгүй, эмчилгээ хийлгэхгүй орхигдох тохиолдолд шийдвэр гаргах хэв маяг, итгэл үнэмшилд нь сөрөг сорви үлдэх магадлалтай.

4. Гэр бүлийн болон нийгмийн хамгаалалт байхгүй эсвэл сул орчин хүүхдийг эрсдэлд “ганцаараа” үлдээдэг.

Гэхдээ энэ бүгд заавал тийм болно гэдэг үг биш  зөвхөн эрсдэл бий болдог гэсэн шинжлэх ухааны тайлбар.

ХАМГААЛАЛТ БОЛ ЭРСДЛИЙГ БУУРУУЛАХ ХЭЛБЭР

Хамгаалалтын хүчин зүйлс байвал хүчирхийллийн мөчлөг зогсдог нь олон судалгаагаар тогтоогдсон.

• Сэтгэл зүйн зөвлөгөө, эмчилгээ

• Аюулгүй орчинд өсөх боломж

• Эерэг насанд хүрэгчийн дэмжлэг (эцэг эхийн биш хүн ч байж болно)

• Нийгмийн дэмжлэг, боловсрол

• Өөртөө итгэх, сэтгэл хөдлөлөө удирдах чадварын сургалт

Эдгээр дэмжлэгтэй олон хүүхэд өсвөр, насанд хүрсэндээ хүчирхийлэлтэй тэмцэгч, бусдад туслагч, өөрийгөө болон бусдыг хамгаалагч хүн болдог.

ХҮЧИРХИЙЛЛИЙН ТҮҮХ ХУВЬ ТАВИЛАН НЬ БИШ...

Судалгааны дүнг нэгтгэвэл:

• Хүүхэд байхдаа хүчирхийлэлд өртөх нь том болоод хүчирхийлэл үйлдэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.

• Гэвч энэ нь хэзээ ч хувь заяа, заавал биелэх зам биш.

• Орчин, дэмжлэг, боловсрол, эмчилгээ, өөрийн сонголт  хүчирхийллийн мөчлөгийг бүрэн зогсоох боломжтой.

Энэ сэдэв бол зөвхөн статистик тоо биш, харин бодит амьдралд олон хүний ирээдүй, хамгаалалт, дэмжлэгийн тухай асуудал юм.