Сүүлийн өдрүүдэд УИХ-ын гишүүд болон олон нийтийн дунд “хэсгийн ахлагч” хэмээх албан тушаал нь бодит байдал дээр улс төрийн намын бүтэц мэт ажиллаж, улсын төсөвт дарамт учруулж буй эсэх асуудал эрчимтэй яригдаж байна. УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуугийн гаргасан мэдэгдлүүд нь энэ ойлголтыг улам түгээж, хуулийн зохицуулалт, төсвийн зарцуулалтын ил тод байдал, төрийн албаны ёс зүй гэсэн гурван том асуудлыг зэрэг хөндөв.
МЭДЭЭЛЛИЙН ЭРГЭН ТОЙРОНД...
- “Хэсгийн ахлагч” гэдэг албан тушаал хуулийн этгээд үү?
Монгол Улсын Үндсэн хууль, Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хууль, Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль-д "хэсэг" гэх нэгж тусгагдаагүй. Хороо, багийн түвшингээс дээш нэгж байхгүй.
Иймээс:
“Хэсгийн ахлагч” бол хуулиар тогтоосон төрийн албан тушаал биш. Орон нутгийн удирдлагын байгууллагуудын баталсан дотоод журам, захиргааны актаар бий болгосон орон нутгийн туслах бүтэц байх магадлалтай. Гэхдээ энэ үүргийг өгөх эрх зүйн үндэслэл бараг байхгүй байгаа нь төрийн зохион байгуулалтын зарчмыг зөрчиж байгаа эрх зүйн маргааны гол цөм болж буй юм.
2. Төсвийн зарцуулалт: 1 хүн = 1.2 сая төгрөг / 1915 хүн = 48 тэрбум төгрөг?
Мэдэгдэлд дурдсанаар:
- Хэсгийн ахлагч бүр сард 1,200,000 төг
- Нийт 1915 хүн
- Жилдээ 48 тэрбум төгрөг
Үүсэх асуудал нь юу байх вэ?
- Төсвийн сахилга бат
- Төрийн албан тушаалын ангилалд байхгүй, хуулийн үндэслэлгүй ажлын байр бий болгосон
- Улсын төсвийн хяналтаас гадуур
- Улс төрийн нөлөөнд өртөмтгий
- Ил тод бус
- Давхар бүтэц бий болгож буй
3. Үүрэг ба бодит байдал: Улс төрийн зорилгоор ашиглагддаг уу?
Хэсгийн ахлагчийн албан ёсоор гүйцэтгэнэ гэж заасан ажил нь
- иргэдэд мэдээлэл хүргэх
- гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
- төрийн бодлого танилцуулах гэх мэт
Гэвч практикт зарим иргэд, улс төрчид дараах эрсдэлийг онцолдог. Сонгуулийн үеэр иргэдийг “багцлах”, мэдээлэл цуглуулах, дарамт учруулах эрсдэл. Хэрэв хэсгийн ахлагчид улс төрийн намтай холбоотой, эсвэл тухайн намын саналын сүлжээг дэмжиж иргэдийн амжиргаа, халамжийн мэдээллийг ашиглах, санал өгөх эсэхэд нөлөөлөх, айл өрхөөр “ажиллах” гэсэн хууль зөрчсөн байж болзошгүй байдал үүснэ. Энэ нь сонгох, сонгогдох эрхэд халдаж болзошгүй гэсэн ноцтой асуудал юм.
4. Улс төрийн утга: АН-ын бүлгийн хуулийн төсөл
УИХ дахь АН-ын бүлгээс:
- хэсгийн ахлагчийн бүтэцтэй холбоотой хуулийн цоорхойг хаах
- нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл боловсруулсан
гэж мэдээлсэн. Энэ нь улс төрийн хувьд:
- эрх баригч намын ашиглаж ирсэн гэж үздэг механизмыг дизактивжуулах
- сонгуулийн орчны шударга байдалд анхаарах
- төсвийн үр ашиггүй зардлыг танах
гэсэн мессеж гаргаж буй хэрэг. Гэвч энэ нь улс төрийн өрсөлдөөний хүрээнд ашиглагдах магадлалтай тул:
- бодит аудит
- төрийн байгууллагын шалгалт
- хууль зүйн үнэлгээ
ялгаж салгаж харах шаардлагатай.
5. Шаардлагатай бодит алхмууд (улс төрөөс ангид байр сууринаас):
Төсвийн хяналт, аудит хийх
- 1915 хүн үнэхээр байгаа эсэх
- цалингийн эх үүсвэр, хуулийн үндэслэл
Хэсгийн ахлагчийн эрх зүйн статусыг тодорхой болгох
Сонгуулийн далд механизмыг ил тод болгох
Мэдээллийн технологи ашиглан иргэдтэй харилцах шинэ систем нэвтрүүлэх
- door‐to‐door маягийн бүтэц шаардлагагүй болсон
ТОВЧХОНДОО:
“Хэсгийн ахлагч” гэх нэр томьёо хуульд байхгүй тул түүнийг төрийн мөнгөөр санхүүжүүлж байгаа бол эрх зүйн болон төсвийн зөрчил үүсэх өндөр магадлалтай. Мөн сонгуулийн үеэр улс төрийн зорилгоор ашиглагддаг гэх эргэлзээг бүрэн няцаахад бэрх. Иймээс албан ёсны шалгалт хуулийн шинэчлэл төсвийн ил тод байдал төр, намын заагийг хатуу мөрдөх, гэсэн асуудлууд бодитой яригдах шаардлагатай болж байна. Энэ асуудал нь зөвхөн нэг намын тухай биш, харин Монголын төрийн бүтэц, төсвийн сахилга бат, сонгуулийн шударга орчин гэдэг улсын хэмжээний бодлогын асуудал юм.
СЭТГЭГДЭЛ Үлдээх