Монгол Улсын нийгмийн даатгалын тогтолцоо олон арван жил ажилласан ахмадуудын амьжиргааны баталгаа болж ирсэн. Гэвч өнөөдөр тэтгэврийн хэмжээний ялгаа ахмадуудын дунд харилцан шударга бус байдал үүсгэж буйг үл тоох аргагүй болжээ. Монголын нийгмийн хамгийн эмзэг бүлэг бол олон арван жил хөдөлмөрлөж, эх орныхоо бүтээн байгуулалтад үнэтэй хувь нэмэр оруулсан ахмадууд юм. Гэвч өнөөдөр тэдний зарим нь сая төгрөгг ч хүрэхгүй тэтгэвэр авч байхад нөгөө хэсэг нь 2-3 сая төгрөгийн тэтгэвэр авч сууна. Энэ бол зөвхөн мөнгөний зөрүү биш, харин харьцангуй шударга бус байдлын бодит илэрхийлэл. Ахмадуудын зүгээс тавьж буй гол шаардлага бол тэтгэврийн доод хэмжээг ижил түшинд 1.5 сая төгрөгт хүргэх. Учир нь амьдралын өртөг, хүнсний үнэ, эм тарианы зардал өдөр тутамд нэмэгдэж байгаа энэ үед 700 мянган төгрөгний тэтгэвэр нь амьжиргааны наад захын хэрэгцээг ч хангахгүйд хүрчээ.

Тэтгэврийн тогтолцоонд хамгийн ихээр ажиглагдаж буй бэрхшээл бол тэтгэвэр авагчдын хоорондын ялгаа юм. Хэдхэн сарын өмнө л нэг ижил насны хоёр ахмадын нэг нь 450 мянгаар амьдарч байхад нөгөө нь 1.5 сая төгрөгөөр амьрал ахуйгаа авч явж байсан. Хөдөлмөрийн жил, цалингийн хэмжээнээс хамаарч ялгаатай тогтолцоо бий болгосон ч, нийгмийн тэгш байдлын зарчим алдагджээ. Үүнээс улбаалж үнийн өсөлтөд тэтгэврийн доод хэмжээнд буй ахмадууд хамгийн ихээр дарлуулж байна.

Манай улсын хувьд даатгалын шимтгэл, хөдөлмөрийн жилээс хамааруулсан систем нь онолын хувьд зөв боловч амьдрал дээр амьжиргааны зөрүүг улам нэмэгдүүлж байдаг. Инфляци, амьжиргааны өртөг огцом өсч байгаа энэ үед доод хэмжээний тэтгэвэртэй ахмадууд хамгийн ихээр хохирч байна.

Тиймээс ахмадуудын амьдралын баталгааг хангах нь зөвхөн нийгмийн халамжийн бодлого бус харин төрийн хариуцлага, шударга ёсны шалгуур юм.

Гадны улсад:

АНУ

• 1935 оноос тэтгэврийн систем хэрэгжиж эхэлсэн
• Иргэн болон ажил олгогчийн цалингаас тодорхой хувь (2025 онд нийт 12.4%, үүний 6.2%-ийг ажилтан, 6.2%-ийг ажил олгогч төлнө)
• Бүрэн тэтгэвэр авах нас 66-67 (төрсөн оноос хамаарна)
• 62 наснаас дутуу хувиар авч болно
• Дундаж сарын тэтгэвэр $1900 орчим /хувь хүний ажлын жил, цалин, татварын шимтгэлээс хамаарна /
• Онцлог нь:Эрүүл мэндийн даатгал дагалдана
• Иргэдийн дундаж амьдралын чанарт нөлөөлөх ч дангаараа хангалтгүй учраас ихэнх нь нэмэлт хувийн тэтгэврийн сан /401к, IRA / ашигладаг

ЯПОН

• 1961 оноос бүх нийтийн хамралттай
• 20-59 насны бүх иргэн үндэсний тэтгэврийн шимтгэл төлнө (¥16.610/сар буюу $110, 2025 онд)
• Ажил эрхэлдэг хүмүүс нэмэдтээр ажилчдын тэтгэврийн даатгал (shakai hoken) төлнө
• 65 наснаас үндсэн тэтгэвэр авна
• Үндэсний тэтгэврийн суурь дундаж жилд ойролцоогоор ¥800.00 ($5.400)
• Ажилласан жил төлсөн шимтгэлээс хамаарч ¥150.000-¥170.000/ сар ($1.000-1.1100)
• Ахмадууддаа зориулсан эрүүл мэндийн тогтолцоо сайн хөгжсөн

БНСУ

• 1988 оноос хэрэгжиж эхэлсэн харьцангуй шинэ системтэй
• Цалингийн 9%-ийг тэтгэврийн шимтгэлд төлнө (4.5%-ийг ажилтан, 4.5%-ийг ажил олгогч)
• Тэтгэвэрт гарах нас 62-65 нас
• Дундаж тэтгэвэр 640.000 -1.200.000 вон/ сар ($480-900)
• Залуу хүн ам цөөрч, хурдан хөгширч буй тул тогтвортой байдал эрсдэлтэй цаг үе болсон