Монгол Улсад архины хэрэглээ олон жилийн турш нийгмийн хөгжил, эрүүл мэнд, эдийн засагт бодит дарамт үүсгэдэг томоохон асуудлуудын нэг байсаар ирсэн. Хэдийгээр төр засаг үе үе хязгаарлалт, урьдчилан сэргийлэх бодлого хэрэгжүүлж ирсэн ч хэрэглээ буурах бус хэлбэлзэж, нийгмийн стресс, эдийн засгийн дарамт, амьдралын чанар буурахтай зэрэгцэн өсөх хандлага давамгайлж байна.

АРХИНЫ ХЭРЭГЛЭЭНИЙ НИЙГМИЙН БОДИТ ДҮР ЗУРАГ...

Монголчуудын архины хэрэглээ нь хэд хэдэн тогтолцооны, соёлын, эдийн засгийн хүчин зүйлтэй шууд холбогддог.

1. Нийгмийн эрүүл мэндэд учруулж буй ачаалал

      Архинд донтох, архины хамааралтай өвчлөл (элэгний хатуурал, хавдар, сэтгэцийн эмгэг), осол гэмтэл, гэр бүлийн хүчирхийлэл зэрэг асуудлын ард архи голлох шалтгаан болдог. Эрүүл мэндийн даатгалын зардлын тодорхой хэсгийг архитай холбоотой эмчилгээ эзэлдэг нь улсын төсөвт ч дарамт үүсгэдэг.

2. Эдийн засгийн шууд бус хохирол

Архидалт нь:

• ажлын бүтээмж буурах,

• ажил таслалт,

• хөдөлмөрийн чадвар алдалт,

• гэмт хэргийн өсөлт,

• зам тээврийн осол
  зэргээр дамжин эдийн засагт жил бүр ихээхэн алдагдал авчирдаг.

3. Соёл, уламжлал, зан заншилд шингэсэн хэрэглээ

Архи олон жилийн турш ёслол гэгээний алинд ч салдаггүй хэрэглээ болсон тул хэвшсэн дадалд тулж ажиллахгүйгээр зөвхөн хуулиар хориглох нь үр дүн шууд гардаггүй.

НИЙГМЭЭ АРХИНААС ХЭРХЭН АНГИЖРУУЛАХ ВЭ?

Архины хэрэглээг бууруулах далайцтай бодлого нь зөвхөн нэг салбарын биш, бүхэл системийн өөрчлөлт шаарддаг. Хөгжингүй улсуудын амжилттай туршлагаас харахад дараах чиглэлүүд үр дүнтэй байдаг.

1. Татварын бодлого – хэрэглээг бууруулах шууд арга

Өндөр татвар, үнийн бодлого нь архины хэт хэрэглээг бууруулсан хамгийн үр дүнтэй хэрэгсэл гэж олон улсын туршлага нотолдог.

• Үндсэн зорилго нь орлогын эх үүсвэр бүрдүүлэх бус хэрэглээг сааруулах байдаг.

• Монголд архины үнэ харьцангуй боломжийн түвшинд хэвээр байгаа нь худалдан авах боломжийг өндөр хэвээр үлдээдэг.

2. Хязгаарлалт, хяналт үр дүнтэй боловч дангаараа хангалтгүй

• Худалдааны цагийн хязгаарлалт

• Насанд хүрээгүйд худалдаалахыг таслан зогсоох хяналт

• Шөнийн дэлгүүрүүдийн зохицуулалт

• Хүчирхийллийн өсөлттэй өдөр, баярын үеийн өндөр эрсдэлийн хязгаарлалт

Эдгээр нь богино хугацаанд үр дүнтэй боловч ёс зүй, соёлыг өөрчлөхгүй бол хэрэглээний бүтцийг сууриар нь өөрчилж чаддаггүй.

3. Урьдчилан сэргийлэх боловсролын бодлого дутагдаж байна

Хүүхэд, залуучуудын боловсролд архи хэрэглэхгүй байх соёлын суурийг тавих агуулга хангалтгүй.

• Сургуулийн хөтөлбөрт сэтгэлзүйн дархлаа, эрсдэлийн боловсролыг нэмэх,

• Эцэг эхийн сургалтыг дэмжих,

• Хэвлэл мэдээллээр архигүй амьдралын эерэг дүр төрхийг бий болгох хэрэгтэй.

4. Сэтгэлзүйн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх

Архинд донтох эмгэг бол өвчин.
Гэвч Монголд:

• Донтолттой иргэдэд зориулсан төв хомс,

• Сэтгэл зүйчдийн хүртээмж бага,

• Нийгмийн stigma өндөр учраас хүмүүс тусламж авч чаддаггүй.
  Энэ бол бодлогын хамгийн орхигдсон чиглэл.

5. Олон нийтийн оролцоо, бизнесийн хариуцлага

• Архины зар сурталчилгаа, брэндийн ивээн тэтгэлт нь нийгэмд архийг “хэвийн” хэрэгцээ мэт ойлгуулдаг.

• Олон улсын туршлагаас харахад спорт, урлагийн арга хэмжээг архийн сурталчилгаанаас салгах нь тодорхой үр дүн өгдөг.

АРХИНЫ ХЭРЭГЛЭЭГ БУУРУУЛСАН УЛС ОРНУУДЫН ТУРШЛАГА...

1. Финланд – Үнэ ба хяналтын хатуу бодлого

Финланд архины хэрэглээг олон жил өндөртэй байсантай ижил нөхцөлтэй байсан ч:

• Татварыг огцом өсгөсөн

• Архины зарах эрхийг зөвхөн улсын хяналттай дэлгүүрт төвлөрүүлсэн

• Сурталчилгааг хориглосон
  Ингэснээр хэрэглээ болон архитай холбоотой ослын тоо мэдэгдэхүйц буурсан.

2. Шотланд – Нэг нэгж архины доод үнэ тогтоох бодлого

Архи хамгийн хямд үнэтэй, хамгийн эрсдэлтэй бүлэгт илүү нөлөөлдгийг тогтоож:

• “Minimum Unit Pricing” бодлогыг нэвтрүүлснээр

• Хямд архины хэрэглээ эрс буурч

• Архинд хамаарах эмнэлгийн үзлэг, нас баралт багассан.

3. Австрали – Бүсчилсэн хатуу зохицуулалт

Ялангуяа өндөр эрсдэлтэй бүсүүдэд:

• Худалдааны цагийг богиносгох

• Бөөнөөр худалдан авах хязгаарлалт

• Архитай холбоотой гэмт хэргийн хяналт
  зэргийг нэвтрүүлж, олон нийтийн аюулгүй байдлыг сайжруулсан.

МАНАЙ УЛСАД ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БОЛОХ БОЛОМЖИТ ХУВИЛБАРУУД...

1. Архины бодлогыг үндэсний хэмжээнд дахин загварчлах

Хэсэгчилсэн, улирлын чанартай шийдвэрүүд бус урт стратеги шаардлагатай.

2. Архины хэрэглээг бууруулах санхүүгийн бодлого

• Нэгж архинд суурилсан татвар

• Хямд архи, спиртийн үйлдвэрлэлд илүү хатуу стандарт

3. Сургуулийн боловсролын шинэчлэл

• Хүүхэд, өсвөр насныханд сэтгэлзүйн боловсролыг бодитоор заах

• Архидалтын эсрэг хөтөлбөрийг системтэй болгох

4. Донтолтын эмчилгээний системийг өргөжүүлэх

• Төрийн өмчийн мэргэжлийн төвүүд нэмэх

• Нууцлалтай, хүртээмжтэй үйлчилгээ бий болгох

• Эрүүл мэндийн даатгалаар хамруулах

5. Нийгмийн сэтгэхүйг өөрчлөх кампанит ажил

Архи уудаггүй хүнийг “хачин” хүн биш, хэвийн үзэгдэл болгох нь соёлын өөрчлөлтийн эхлэл.

ТОВЧХОНДОО...

Архины хэрэглээ бол зөвхөн нэг хүний зан төлөв биш, бүхэл бүтэн нийгмийн дэд бүтцийг илэрхийлдэг асуудал. Монгол Улс архидалттай тэмцэх бодлогоо шинэ шатанд гаргах шаардлагатай бөгөөд амжилттай туршлагад тулгуурласан, боловсрол, эрүүл мэнд, эдийн засгийг хамарсан системийн шийдэл л бодит үр дүн авч ирнэ.